Wielu osobom plakat kojarzy się z nowoczesnością i masową produkcją. Tymczasem jego historia sięga XV wieku, a on sam na początku był tworzony ręcznie, między innymi w formie litografii. Dzieje tej dziedziny sztuki – bo tak należałoby nazwać projektowanie i wykonywanie posterów – rozpoczynają się od przedmiotu, który sam w sobie nie jest uznawany za dzieło, a raczej za wytwór rzemiosła – od afisza.

Historia plakatu zaczyna się od afisza

W średniowiecznej Europie afisze służyły przekazywaniu informacji i pełniły funkcje reklamowe. Były wykonywane ze składu, czyli nie stanowiły jednolitej formy graficznej, tak jak postery. Jak więc powstawały?

1. Drukarz dobierał odpowiednie czcionki, czyli prostopadłościany, na których końcach umieszczone były znaki pisarskie.
2. Układał je w kolejności tak, aby stworzyć wyrazy i zdania ze znajdujących się na nich liter.
3. Odbijał je na papierze.
4. Jeśli chciał, wykonywał również ozdobną, najczęściej niewielką i nieskomplikowaną grafikę.

Tym właśnie różniły się – i do dziś różnią – afisze od plakatów: są niemal w całości wykonane ze składu tekstu, nie mają funkcji dekoracyjnej i raczej nie zawierają elementów artystycznych. Służą do poinformowania odbiorcy o jakimś wydarzeniu, reklamują usługi, propagują idee lub przekazują ostrzeżenia. Nie są uznawane za wytwory sztuki, w przeciwieństwie do posterów. Te ostatnie na początku swojej historii realizowały o wiele więcej zadań niż afisze.

Pierwsze plakaty

Za ich bezpośredniego poprzednika uważa się cykl litografii, których twórcami byli malarz Paul Badry i wydawca Rouchon. Miały one charakter reklamowy, podobnie jak pierwsze w historii postery zaprojektowane i wykonane przez Henriego de Toulouse-Lautreca, odpowiedzialnego za wyodrębnienie się ich jako nowego gatunku sztuki.

Za ojca plakatu powszechnie jednak uważa się Julesa Chereta. Ten malarz i litograf inspirował się rokokowymi dziełami i, nawiązując do nich, tworzył przykuwające wzrok reklamy przedstawień teatralnych, firm i produktów. Zaprojektował ponad tysiąc różnych posterów, na których potrafił oddać między innymi niepowtarzalny nastrój paryskich kabaretów, na przykład Moulin Rouge czy Eldorado.

Właśnie tak wyglądała historia powstania pierwszych plakatów – tworów, które dziś zaliczane są zarówno do wyrobów poligraficznych (akcydensów) jak i do artystycznych form wyrazu związanych z technikami graficznymi.

Postery inspirowane Dalekim Wschodem

Europejski styl rokoko nie był jedynym w historii źródłem natchnienia dla twórców posterów. Na przełomie XIX i XX wieku zainteresowali się grafiką japońską, między innymi drzeworytem. Dalekowschodnie prace wykonane tą techniką stały się inspiracją między innymi dla Aubreya Vincenta Beardsleya tworzącego plakaty w stylu secesji. Nawiązywał on również do greckiego malarstwa wazowego czy dzieł włoskich artystów z czasów renesansu.

Secesyjne plakaty należą do grupy posterów najczęściej reprodukowanych i znanych szerszemu gronu współczesnych odbiorców sztuki. Bogate w ornamenty roślinne i motywy geometryczne prace z tego okresu do dziś zachwycają, o czym świadczy niesłabnąca popularność dzieł takich twórców, jak:

• Gustav Klimt,
• Egon Schiele,
• Alfons Mucha.

Zafascynowany secesją Lucien Bernhard stał się prekursorem nowego w historii stylu posterów, w którym stawia się na wyraziste przedstawienie reklamowanego produktu i proste logo wytwarzającego go przedsiębiorstwa.

Polski akcent w historii plakatu

Wśród zasłużonych projektantów w historii tego typu prac warto wymienić polskich artystów, którzy są powszechnie znani ze względu na swoje dokonania w innych dziedzinach sztuki. Wyjątkowe plakaty wykonywali między innymi:

• literat i artysta wizualny Stanisław Wyspiański,
• przedstawiciel symbolizmu, malarz Jacek Malczewski,
• profesor i rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie Teodor Axentowicz.

U schyłku ich działalności do ogromnej zmiany w historii plakatów przyczyniło się rozpowszechnienie fotografii, popularnej aż do dziś. Obecnie to ona stanowi najczęściej wykorzystywaną technikę ich wykonywania.